یکی از ویژگیهای بارز شهرسازی مناطق کویری، کوچه‌ها و گذرهای سرپوشیده آن است که به آنها ساباط گفته میشود. هدف از طراحی و اجرای ساباط اینست که انسان گرمازده را در سایه خود، از تابش خورشید در امان نگهدارد. نحوه استقرار ساباطها به گونه‌ای است که انسان پیاده در مسیر حرکت خود در یک توالی مناسب در فضای سایه قرار میگیرد. در خیلی از ساباطها ورودی چند خانه مجتمع شده است که از نظر افزایش حس همسایگی و همبستگی محله ای حائز اهمیت است. ساباط وسیله‌ای در تقابل با وزش بادهای موسمی نیز هست. معمولا پشت بام ساباطها مورد استفاده واحدهای همجوار قرار میگیرد که در برخی از آنها به صورت اتاقی مشرف به کوچه جلوه‌گر میشود. در برخی از کوچه‌های بن بست ساباط اجرا میشود که در قسمت ورودی آن دری محکم تعبیه میشده است. اینگونه از فضاها دربند نامیده میشود که در مجموع در افزایش امنیت ساکنان کوچه مناسب بوده است.

ساباط در زبان فارسی دارای ریشه‌ای کهن است. بخش اول آن «سا» به معنای آسایش و بخش دوم آن «باط» نمودار ساختمان، آبادی و عمارت است که این نوع معماری خاص مناطق آب و هوای گرمسیر و کویری است تا با انداختن سایه و ایجاد مسیری خنک برای رهگذران، آنها را از شدت تابش نور خورشید و گرما در این معابر محافظت کند. ساباطها از لحاظ نوع سقف به دو گونه تقسیم میشوند؛ یک گونه آن دارای سقف مسطح بوده و از تیرهای چوبی و حصیر برای نگهداری وزن و سقف آن استفاده میشود و نوع دیگر ساباطهایی است که دارای طاق هستند. این ساباطها با توجه به مسائل استاتیکی بخوبی میتوانستند وزن سقف را هرقدر هم سنگین بود به ستونها، دیوارها و سپس به زمین منتقل کنند. روش آجرچینی این سقفها اغلب به صورت رومی انجام میشده است. منبع: جام جم

آثار و بناهای بسیاری در استان های کویری نظیر (مساجد، مدارس، آب‌انبارها و حسینیه‌ها) وجود دارد که همواره نظر پژوهشگران را به خود معطوف می‌کند اما بنای یخچال‌های قدیمی، غریب‌ترین عناصر معماری هستند که با ایجاد یخچال‌های برقی تقریبا به بوته فراموشی سپرده شده‌اند.

در وجود یخچال‌ها که روزگاری در قلب تابستان‌های داغ و سوزان، خنکای آب گوارا را به درون خانه می‌کشاند، رمز و رازی وجود دارد که حکایت از معجزه فروتنانه خشت خام و دست‌های پرتوان معمار فرزانه‌ای می‌کند تا عشق خدمت به خلق را در شاهکار معماری کویر به عرصه ظهور برساند. در حال حاضر تعداد معدودی از این یخچال‌ها باقی مانده است که در اینجا سعی شده تا به ویژگی‌ معماری و عملکرد خاص آن در ناحیه کویری پرداخته شود. متاسفانه از پیشینه تاریخی یخچال‌ها تا دوره صفویه اطلاعاتی در دست نیست و تنها دکتر جان فرایر در قرن یازدهم در سفرنامه ایران اشاره می‌کند که «در این زمان ذخیره ساختن یخ‌، رسمی متداول و دیرین سال شمرده می‌شود و امکان آن می‌رود که همراه با مغولان وارد ایران شده است». همچنین شاردن، دورنمایی از شهر کاشان را در سفرنامه خود به تصویر می‌کشد و یخچال‌های این شهر را در بیرون از قلعه و برج و باروی شهر نشان داده و به معماری یخچال‌ها در اصفهان نیز اشاراتی داشته است. استان یزد نیز با توجه به کویری بودن منطقه از این معماری بی‌بهره نبوده است.

ولی قبل از هر چیز باید گفت که فن ساختمانی و شیوه معماری در ساختمان این یخچال‌ها به گونه‌ای است که دقت و نکته‌سنجی سازندگان و معماران این واحدها، به نکات عمده و مهمی چون عایق‌کاری بنا، حفظ برودت مناسب جهت نگهداری یخ، مصالح ساختمانی و چگونگی تهیه یخ، معطوف ساخته است. یخچال‌ها به طور عمده از سه قسمت تشکیل شده‌اند، دیوار طویل سایه انداز، مخزن یخ و حوضچه‌های تولید یخ. دیوار سایه‌انداز این دیوار بسیار طویل و بلند است، ارتفاع این دیوارها که گاهی تا 10متر می‌رسد، در طول روز از تابش آفتاب بر روی آب‌های منجمد شده در حوضچه‌ها جلوگیری می‌کند. گاه جهت استحکام بیشتر دیوار سایه‌انداز، پشت‌بندهای بزرگ در قسمت جنوبی دیوار احداث می‌کردند. دیوارهای سایه‌انداز در پایین دارای ضخامتی زیاد بوده و به تدریج در بخش‌های فوقانی از قطر آنها کاسته می‌شود. حوضچه‌‌های تهیه یخ این گودال مستطیل شکلی است که به موازات حوضچه‌ها، دیوار سایه‌انداز و در بخش شمالی آن حفر شده و طول آن اندکی کمتر از طول دیوار و عمق آن 30 الی 50سانتیمتر و گاه بیشتر بوده است. ادامه مطلب...

دشت کویر - کویر مرکزی ایران ( کویر خوروبیابانک )

عکس کویر - دشت مرکزی ایران

عکس دشت کویر   (کویر خور و بیابانک - مصر )

کویر خور یا دریاچه نمک خور و بیابانک
منطقه وسیعی است در مسیر اصفهان به طبس قرار دارد.
در تابستانها با خشک شدن آب منظره زیبایی از نمک‌ها درست می‌شود
که شکل قطب شمال و منطقه‌ای برف خیز را به تصویر می‌کشد.

وقتی پاهایت یاری ات ندهند

بن بست همان جاییست که ایستاده ای ...

السلام  علیک یا امام الغریب ...
یا ثامن الحجج
علی بن موسی الرضا علیه السلام

هر چند حال و روز زمین و زمان بد است

یک تکه از بهشت در آغوش مشهد است

حتی اگر به آخر خط هم رسیده ای

آنجا برای عشق شروعی مجدد است . . .